Talija izdavaštvo Jevsevije Popović - Opšta crkvena istorija I-II cene

Ovo sam delo preveo sa nemačkog originala, koji međutim do danas nije izišao štampom, nego samo nekoliko puta litografijom. Pri prevođenju služio sam se poslednjim litografisanim izdanjem, ali takvim primerkom toga izdanja, koji je g. autor lično, svojeručno ispravio, dopunio, za moje srpsko izdanje naročito spremio i meni ustupio sa dozvolom, da na mestima, koja govore o srpskoj crkvi činim dopune i izmene, što sam i činio, tako da za mesta o srpskoj crkvi ja i odgovaram.

Možda će nekima čudno izgledati što izdajem štampom prevod dela, dok samo delo nije štampano. Ali što to činim, mislim imam dovoljno razloga. Pre svega to su činili kod ovog dela i drugi. Ovo su delo izdali 1900—1901. u rumunskom prevodu dva rumunska episkopa Atanasije Rimnički i Gerasim Ardžeški. Dalje svrha mi je bila dati u ruke našim bogoslovima, sveštenicima i crkvenim ljudima za naše prilike najpodesniju opću crkvenu istoriju. Osećala se potreba, ne, stavljahu se zahtevi, da se takvo delo što pre pojavi. Na brzu ruku se takvo delo ne može napisati; ištu se zato decenije. Pošao sam dakle potražiti u stranoj književnosti takvo delo sa namerom da ga prevedem.

Na Zapad nisam smeo ići. Da i ne govorim o duhu u delima zapadnih crkvenih istorika, rimokatolika, protestanata, pa čak i starokatolika i anglikanaca, oni tako malo govore o nama istočnim hrišćanima u svojim delima ove vrste, da našim potrebama i zahtevima ne mogu udovoljiti. Morao sam se ograničiti na pravoslavni Istok, koji — prirodna stvar — o istočnim hrišćanima opširnije govori. Ali tu se nema mnogo birati. Na Istoku je u poslednje vreme mnogo urađeno na općoj crkvenoj istoriji, ali nije izrađeno mnogo općih crkvenih istorija, a pogotovu potpunih općih crkvenih istorija za više škole. Rusi nemaju ni jednu jedinu svoju potpunu opću crkvenu istoriju dovedenu do naših dana, a za više škole i za potrebe sveštenstva i crkvenog društva. Grci imaju Kirijakosa. Ovog nisam uzeo u obzir, jer sam našao, da za nas nije najpodesniji.

Ostaje na celom pravoslavnom Istoku još jedna jedina potpuna opća crkvena istorija, dovedena do naših dana, a u obimu za više škole i više potrebe sveštenstva i crkvenih ljudi, a to je istorija od mnogo uvaženog, u svojoj crkvi i narodu mnogo cenjenog akademika arhiprezviterastavrofora Jevsevija Popovića, profesora na černovičkom bogoslovskom fakultetu, d. i kr. dvorskog savetnika itd. Da se baš na ovom delu zadržim te da ga izdam na srpskom jeziku, ponukalo me je međutim ne samo to, što je to pravoslavno delo, što se u dovoljnoj meri obazire na pravoslavnu i heterodoknu istočnu crkvu, što je potpuna do naših dana dovedena opća crkvena istorija, i osim Kirijakosove opće crkvene istorije u poslednjem svom svojstvu i jedina u pravoslavnom svetu, nego još i neke druge okolnosti. Naime: ova opća crkvena istorija ima na kraju crkvenostatistički dodatak, te nam tako iznosi ne samo razvitak crkve, nego i rezultat toga razvitka; posebno, u posebnim glavama obrađuje svaku stranu crkvenog života, te nam pruža potpunu sliku crkve u istoriji; vodi računa o takozvanom višem pragmatizmu, bez čega pravoslavna crkvena istorija ne sme biti; naposletku, kod sviju, koji su imali prilike da ovu opću crkvenu istoriju prouče, naišla je ona na najprijatniji odziv i pohvalu, pa i kod kolege mi profesora Jovana Živkovića, koji je dao neposredna povoda izdavanju ove opće crkvene istorije u srpskom prevodu ponudivši svoju saradnju i zajemčivši potrebne troškove oko izdavanja.

U Srem. Karlovcima na praznik sv. cara Konstantina i matere mu Jelene 1912.

đakon Dr. Mojsije Stojkov

profesor u Bogosloviji karlovačkoj.